Cách đọc báo cáo tài chính doanh nghiệp nhanh nhất #1

Trong thế giới kinh doanh và đầu tư, việc hiểu rõ tình hình tài chính của một công ty là vô cùng quan trọng. Báo cáo tài chính (BCTC) chính là công cụ cung cấp cái nhìn sâu sắc đó.

Trong bài viết này, Phân Tích Cổ Phiếu sẽ giúp bạn đọc nhanh Báo Cáo Tài Chính với những điểm quan trọng nhất. Từ đó sẽ nắm được tình hình của doanh nghiệp một cách dễ dàng hơn.

Báo cáo tài chính là gì ?

Hãy tưởng tượng Báo Cáo Tài Chính như một bộ hồ sơ y tế chi tiết, hay “phiếu khám sức khỏe” định kỳ của một doanh nghiệp.

Nó ghi lại một cách có hệ thống các hoạt động kinh doanh và tình hình tài chính của công ty trong một khoảng thời gian nhất định, thường là theo quý hoặc theo năm.

Thông qua những con số và bảng biểu, báo cáo tài chính cho chúng ta biết công ty đang “khỏe mạnh” hay “yếu ớt” về mặt tiền bạc, làm ăn có hiệu quả hay không.

Một bộ báo cáo tài chính đầy đủ thường bao gồm nhiều phần, nhưng có ba báo cáo cốt lõi mà bất kỳ ai muốn hiểu về tài chính doanh nghiệp cũng cần nắm vững. Chúng ta sẽ cùng nhau khám phá chi tiết về ba báo cáo này trong phần sau.

Tại sao cần quan tâm báo cáo tài chính ?

Dù bạn là nhà đầu tư tiềm năng đang tìm kiếm cơ hội, một chủ doanh nghiệp nhỏ muốn quản lý tốt hơn, hay đơn giản là một người muốn hiểu về cách các công ty vận hành, việc đọc hiểu báo cáo tài chính mang lại rất nhiều lợi ích:

Với nhà đầu tư: báo cáo tài chính là nguồn thông tin chính thống và đáng tin cậy nhất để đánh giá xem một công ty có thực sự “khỏe mạnh” và đáng để đầu tư hay không.

Thay vì dựa vào những tin tức trên thị trường hay lời mách bảo đôi khi sai lệch , việc tự mình phân tích báo cáo tài chính giúp nhà đầu tư có cái nhìn trực tiếp, được kiểm chứng bởi kiểm toán viên độc lập.

Điều này giúp đưa ra quyết định đầu tư sáng suốt hơn, hiểu rõ hơn về tiềm năng sinh lời cũng như các rủi ro tài chính đi kèm.

Ngay cả khi đầu tư không như kỳ vọng, việc hiểu báo cáo tài chính cũng giúp bạn nhận ra lý do, tránh lặp lại sai lầm và dần hình thành phương pháp đầu tư bài bản.

Với chủ doanh nghiệp nhỏ: Đọc hiểu báo cáo tài chính của chính mình giúp chủ doanh nghiệp nắm bắt chính xác tình hình tài sản, nguồn vốn, kết quả kinh doanh và dòng tiền.

Từ đó, có thể nhận diện điểm mạnh, điểm yếu trong quản lý tài chính, đưa ra các quyết định kinh doanh kịp thời, lập kế hoạch ngân sách hiệu quả, kiểm soát chi phí tốt hơn và định hướng phát triển bền vững.

Với các đối tác (ngân hàng, nhà cung cấp): Ngân hàng và các tổ chức tín dụng sử dụng BCTC để đánh giá khả năng trả nợ và rủi ro tín dụng trước khi quyết định cho vay. Nhà cung cấp cũng có thể xem xét báo cáo tài chính để đánh giá sức khỏe tài chính của đối tác trước khi quyết định hợp tác kinh doanh.

Có thể thấy, báo cáo tài chính không chỉ là những con số khô khan. Nó giống như một ngôn ngữ chung trong thế giới kinh doanh.

Dù ở vai trò nào – nhà đầu tư, chủ doanh nghiệp, người cho vay, hay thậm chí là nhân viên muốn hiểu về sự ổn định của công ty mình – việc hiểu được ngôn ngữ này sẽ giúp đưa ra các quyết định sáng suốt và hiệu quả hơn.

Nó cung cấp một nền tảng thông tin minh bạch, giúp đánh giá khách quan hơn về “sức khỏe” tài chính của một doanh nghiệp.

Tìm Báo cáo tài chính ở đâu ?

Đối với các công ty đã niêm yết cổ phiếu trên thị trường chứng khoán Việt Nam, việc tìm kiếm báo cáo tài chính khá dễ dàng. Bạn có thể truy cập:

Website chính thức của công ty: Tìm đến mục “Quan hệ cổ đông” hoặc “Nhà đầu tư“.

Website của các Sở Giao dịch Chứng khoán: Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM (HSX) hoặc Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX).

Các trang web, ứng dụng chuyên về thông tin tài chính và chứng khoán uy tín.

Giải mã 3 “nhân vật” chính trong Báo cáo tài chính

Như đã đề cập, một bộ báo cáo tài chính đầy đủ gồm nhiều phần, nhưng trái tim của nó nằm ở ba báo cáo chính: Bảng Cân Đối Kế Toán, Báo cáo Kết Quả Kinh Doanh và Báo cáo Lưu Chuyển Tiền Tệ.

Ba báo cáo này cung cấp ba góc nhìn khác nhau nhưng lại liên kết chặt chẽ, cùng nhau vẽ nên bức tranh toàn cảnh về tình hình tài chính của doanh nghiệp.

Để dễ hình dung vai trò của từng báo cáo, hãy xem bảng tóm tắt sau:

Tên Báo Cáo	Mục Đích	Thông Tin Chính	Thời điểm/Kỳ
Bảng Cân Đối Kế Toán (BCĐKT)	Chụp ảnh tài chính: Có gì? Nợ ai? Vốn chủ bao nhiêu?	Tài sản (Assets), Nợ phải trả (Liabilities), Vốn chủ sở hữu (Equity)	Tại một thời điểm cụ thể
Báo cáo Kết Quả Kinh Doanh (BCKQKD)	Xem phim kinh doanh: Lời/lãi bao nhiêu trong kỳ?	Doanh thu (Revenue), Chi phí (Expenses), Lợi nhuận (Profit)	Trong một khoảng thời gian
Báo cáo Lưu Chuyển Tiền Tệ (BCLCTT)	Theo dõi dòng tiền: Tiền vào/ra từ đâu, dùng vào việc gì?	Dòng tiền từ Kinh doanh (Operating), Đầu tư (Investing), Tài chính (Financing)	Trong một khoảng thời gian

Bảng tóm tắt này giúp phân biệt rõ ràng chức năng của từng báo cáo, giống như một tấm bản đồ ban đầu trước khi chúng ta đi sâu vào khám phá từng “nhân vật”.

1. Bảng Cân Đối Kế Toán (BCĐKT)

Mục đích: Bảng Cân Đối Kế Toán : giống như một bức ảnh chụp nhanh, cho thấy chính xác tình hình tài sản và nguồn vốn của công ty tại một thời điểm cụ thể, ví dụ như ngày cuối cùng của quý hoặc năm tài chính. Nó trả lời các câu hỏi: Công ty đang sở hữu những gì (Tài sản)? Công ty đang nợ bao nhiêu (Nợ phải trả)? Và phần còn lại thuộc về chủ sở hữu là bao nhiêu (Vốn chủ sở hữu)?

Công thức vàng (Luôn cân bằng): Điểm đặc biệt và cốt lõi của BCĐKT là nó luôn tuân theo phương trình kế toán cơ bản: Tổng Tài sản = Tổng Nợ phải trả + Tổng Vốn chủ sở hữu Phương trình này luôn cân bằng vì nó phản ánh một sự thật đơn giản: mọi tài sản mà công ty sở hữu đều phải được tài trợ từ một nguồn nào đó – hoặc là đi vay (Nợ phải trả) hoặc là vốn của chính chủ sở hữu bỏ vào (Vốn chủ sở hữu). Nếu hai vế này không bằng nhau, chắc chắn đã có sai sót trong quá trình ghi nhận kế toán.

Tài sản: Công ty có gì? Tài sản là tất cả những nguồn lực kinh tế mà công ty sở hữu và kiểm soát, dự kiến sẽ mang lại lợi ích trong tương lai. Tài sản được chia thành hai loại chính dựa trên thời gian sử dụng và khả năng chuyển đổi thành tiền mặt:

Tài sản ngắn hạn: Là những tài sản có thể dễ dàng chuyển đổi thành tiền mặt, được bán hoặc sử dụng hết trong vòng một năm hoặc một chu kỳ kinh doanh bình thường. Ví dụ phổ biến bao gồm: Tiền mặt, Tiền gửi ngân hàng không kỳ hạn, Các khoản đầu tư tài chính ngắn hạn (dễ bán), Các khoản phải thu ngắn hạn của khách hàng (tiền khách hàng còn nợ công ty), và Hàng tồn kho (nguyên vật liệu, thành phẩm chờ bán).
Tài sản dài hạn: Là những tài sản có thời gian sử dụng, luân chuyển hoặc thu hồi trên một năm, thường khó chuyển đổi nhanh thành tiền mặt. Ví dụ điển hình là: Nhà xưởng, máy móc, thiết bị, phương tiện vận tải (gọi chung là Tài sản cố định hữu hình); Quyền sử dụng đất, bằng phát minh, bản quyền (Tài sản cố định vô hình); Các khoản đầu tư tài chính dài hạn; Các khoản phải thu dài hạn.

Nợ phải trả: Công ty nợ ai? Nợ phải trả là tổng các nghĩa vụ tài chính hiện tại mà công ty phải thanh toán cho các bên khác (cá nhân hoặc tổ chức) bằng nguồn lực của mình. Tương tự tài sản, nợ phải trả cũng được phân loại dựa trên thời hạn thanh toán:

Nợ ngắn hạn: Là các khoản nợ có thời hạn trả trong vòng một năm hoặc một chu kỳ kinh doanh. Ví dụ: Các khoản vay ngắn hạn từ ngân hàng, Phải trả người bán (tiền nợ nhà cung cấp hàng hóa, dịch vụ), Thuế và các khoản phải nộp Nhà nước, Phải trả người lao động (lương, thưởng), Chi phí phải trả (tiền thuê nhà, lãi vay đến hạn trả), Người mua trả tiền trước (nhận tiền nhưng chưa giao hàng/dịch vụ).
Nợ dài hạn: Là các khoản nợ có thời hạn trả trên một năm. Ví dụ: Các khoản vay dài hạn từ ngân hàng hoặc các tổ chức khác, Trái phiếu doanh nghiệp phát hành, Nợ thuê tài chính dài hạn, Phải trả dài hạn khác.

Vốn chủ sở hữu: Phần của chủ sở hữu (Equity: The Owners’ Stake) Vốn chủ sở hữu (còn gọi là vốn cổ phần đối với công ty cổ phần) là phần giá trị còn lại của tài sản công ty sau khi đã trừ đi tất cả các khoản Nợ phải trả. Nó thể hiện phần sở hữu “ròng” của các chủ doanh nghiệp (cổ đông) đối với công ty. Các thành phần chính của vốn chủ sở hữu bao gồm:

Vốn góp của chủ sở hữu (Vốn cổ phần): Số vốn ban đầu do các chủ sở hữu hoặc cổ đông đóng góp khi thành lập hoặc trong quá trình hoạt động.
Thặng dư vốn cổ phần: Khoản chênh lệch giữa giá phát hành cổ phiếu và mệnh giá cổ phiếu (khi giá phát hành cao hơn).
Lợi nhuận sau thuế chưa phân phối: Phần lợi nhuận ròng kiếm được qua các năm kinh doanh được giữ lại để tái đầu tư, chưa chia cho cổ đông dưới dạng cổ tức.
Các quỹ: Trích lập từ lợi nhuận sau thuế (quỹ đầu tư phát triển, quỹ dự phòng tài chính…).
Các yếu tố khác: Chênh lệch đánh giá lại tài sản, chênh lệch tỷ giá hối đoái….

Việc phân tích cấu trúc của BCĐKT không chỉ cho biết công ty có bao nhiêu tài sản hay nợ bao nhiêu. Tỷ trọng giữa các loại tài sản (ngắn hạn/dài hạn) và nguồn vốn (nợ ngắn hạn/dài hạn, nợ/vốn chủ sở hữu) có thể hé lộ nhiều điều về chiến lược kinh doanh và mức độ rủi ro tài chính của công ty.

Ví dụ, một công ty có tỷ lệ Nợ phải trả trên Vốn chủ sở hữu cao cho thấy họ đang tích cực sử dụng đòn bẩy tài chính (vốn vay) để thúc đẩy tăng trưởng. Điều này có thể mang lại lợi nhuận cao hơn cho chủ sở hữu nếu kinh doanh thuận lợi, nhưng cũng đồng nghĩa với rủi ro lớn hơn nếu gặp khó khăn, do áp lực trả lãi và gốc vay nặng nề.

Ngược lại, một công ty chủ yếu sử dụng vốn chủ sở hữu sẽ an toàn hơn nhưng có thể tăng trưởng chậm hơn. Tương tự, một công ty có nhiều tài sản dài hạn (như nhà máy, máy móc) cần nguồn vốn ổn định, dài hạn (vay dài hạn, vốn chủ sở hữu) để tài trợ.

Nếu công ty sử dụng quá nhiều nợ ngắn hạn để mua sắm tài sản dài hạn, họ có thể đối mặt với rủi ro mất khả năng thanh toán khi nợ ngắn hạn đến hạn mà tài sản dài hạn chưa kịp tạo ra dòng tiền.

Do đó, xem xét kỹ cấu trúc BCĐKT giúp hiểu cách công ty quản lý vốn và mức độ chấp nhận rủi ro của họ.

2. Báo cáo Kết Quả Kinh Doanh (BCKQKD)

Mục đích: Nếu BCĐKT là một bức ảnh, thì Báo cáo Kết Quả Kinh Doanh giống như một cuốn phim ghi lại hoạt động kinh doanh của công ty trong một khoảng thời gian nhất định (một quý hoặc một năm). Báo cáo này cho biết công ty đã tạo ra bao nhiêu doanh thu, tốn bao nhiêu chi phí các loại, và cuối cùng là thu về được bao nhiêu lợi nhuận (hoặc bị lỗ bao nhiêu) trong kỳ đó.

Các thuật ngữ chính dễ hiểu: Để đọc hiểu BCKQKD, cần nắm được ý nghĩa của các khoản mục chính sau:

Doanh thu thuần: Là tổng số tiền thu được từ việc bán hàng hóa và cung cấp dịch vụ, sau khi đã trừ đi các khoản giảm trừ như chiết khấu thương mại, giảm giá hàng bán, hàng bán bị trả lại, và các loại thuế gián thu (như thuế GTGT nếu tính theo phương pháp khấu trừ, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế xuất khẩu). Đây là con số phản ánh doanh số thực tế mà công ty tạo ra từ hoạt động kinh doanh chính.
Giá vốn hàng bán: Bao gồm toàn bộ chi phí trực tiếp để sản xuất ra những sản phẩm hoặc dịch vụ đã được bán trong kỳ. Đối với công ty sản xuất, đó là chi phí nguyên vật liệu trực tiếp, chi phí nhân công trực tiếp, chi phí sản xuất chung (điện, nước, khấu hao nhà xưởng…). Đối với công ty thương mại, đó là giá mua vào của hàng hóa đã bán.
Lợi nhuận gộp: Được tính bằng cách lấy Doanh thu thuần trừ đi Giá vốn hàng bán. Con số này cho biết công ty lãi được bao nhiêu từ hoạt động bán hàng cốt lõi, trước khi tính đến các chi phí vận hành khác. Lợi nhuận gộp cao thể hiện khả năng quản lý chi phí sản xuất/mua hàng tốt hoặc lợi thế về giá bán.
Chi phí hoạt động: Là các chi phí cần thiết để vận hành doanh nghiệp hàng ngày, không liên quan trực tiếp đến việc tạo ra sản phẩm. Chúng thường bao gồm hai nhóm chính là Chi phí bán hàng và Chi phí quản lý doanh nghiệp.
Lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh: Được tính bằng Lợi nhuận gộp trừ đi tổng Chi phí bán hàng và Chi phí quản lý doanh nghiệp. Con số này phản ánh hiệu quả hoạt động kinh doanh cốt lõi của công ty.
Doanh thu tài chính & Chi phí tài chính: Bao gồm các khoản thu nhập từ đầu tư, lãi tiền gửi, cổ tức được chia (Doanh thu tài chính) và các chi phí liên quan đến vốn như lãi vay phải trả (Chi phí tài chính).
Thu nhập khác & Chi phí khác: Ghi nhận các khoản thu nhập và chi phí không thường xuyên, không liên quan đến hoạt động kinh doanh chính hay hoạt động tài chính (ví dụ: thu từ thanh lý tài sản cố định, tiền phạt vi phạm hợp đồng…).
Lợi nhuận trước thuế: Là tổng lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh, cộng doanh thu tài chính, cộng thu nhập khác, trừ chi phí tài chính, trừ chi phí khác.
Lợi nhuận sau thuế: Là kết quả cuối cùng sau khi lấy Lợi nhuận trước thuế trừ đi chi phí Thuế thu nhập doanh nghiệp phải nộp. Đây chính là số tiền lãi “ròng” mà công ty thực sự kiếm được và có thể giữ lại hoặc chia cho cổ đông.

Việc nhìn vào con số lợi nhuận của một quý hay một năm là cần thiết, nhưng điều quan trọng hơn là phải xem xét xu hướng của nó qua nhiều kỳ. Một công ty có lợi nhuận cao đột biến trong một kỳ chưa chắc đã tốt nếu các kỳ trước đó liên tục lỗ hoặc lợi nhuận có xu hướng giảm dần.

Phân tích BCKQKD qua nhiều quý, nhiều năm (còn gọi là phân tích theo chiều ngang ) giúp nhận diện được liệu doanh thu có tăng trưởng bền vững không, công ty có kiểm soát chi phí hiệu quả không, và lợi nhuận có ổn định hay biến động thất thường.

Một xu hướng lợi nhuận giảm dần có thể là tín hiệu cảnh báo sớm về những khó khăn trong hoạt động kinh doanh hoặc môi trường cạnh tranh đang gay gắt hơn.

3. Báo cáo Lưu Chuyển Tiền Tệ (BCLCTT)

Mục đích: Báo cáo Lưu Chuyển Tiền Tệ có nhiệm vụ theo dõi sự di chuyển thực tế của tiền mặt và các khoản tương đương tiền (như tiền gửi ngân hàng ngắn hạn) vào và ra khỏi công ty trong một kỳ báo cáo. Nó trả lời các câu hỏi: Tiền của công ty đến từ đâu (dòng tiền vào)? Và công ty đã chi tiêu tiền vào những việc gì (dòng tiền ra)?

Sự khác biệt quan trọng: Tiền mặt vs. Lợi nhuận: Đây là điểm cực kỳ quan trọng mà người mới thường hay nhầm lẫn.

Báo cáo Kết Quả Kinh Doanh ghi nhận doanh thu khi nghiệp vụ bán hàng xảy ra, ngay cả khi công ty chưa thực sự thu được tiền từ khách hàng (ví dụ: bán hàng ghi nợ). Tương tự, một số chi phí (như khấu hao) được ghi nhận trên BCKQKD nhưng không phải là khoản chi tiền mặt thực tế.
Ngược lại, Báo cáo Lưu Chuyển Tiền Tệ chỉ ghi nhận các giao dịch khi có sự di chuyển tiền mặt thực sự. Thu tiền từ khách hàng thì ghi dòng tiền vào, trả tiền cho nhà cung cấp thì ghi dòng tiền ra.
Do đó, một công ty hoàn toàn có thể báo cáo lợi nhuận cao trên BCKQKD nhưng lại gặp khó khăn về tiền mặt (dòng tiền âm) nếu không thu được nợ từ khách hàng, hoặc phải chi quá nhiều tiền cho đầu tư, trả nợ. Ngược lại, một công ty có thể báo lỗ nhưng dòng tiền vẫn dương, ví dụ do thu được các khoản nợ cũ từ các kỳ trước hoặc bán bớt tài sản. Hiểu được sự khác biệt này giúp đánh giá đúng hơn khả năng thanh toán và “sức khỏe” tài chính thực sự của doanh nghiệp.

Ba luồng tiền chính: BCLCTT phân loại tất cả các dòng tiền vào và ra thành ba nhóm hoạt động chính :

Luồng tiền từ hoạt động kinh doanh (Operating Activities): Phản ánh dòng tiền phát sinh từ các hoạt động tạo ra doanh thu chủ yếu của doanh nghiệp. Dòng tiền vào thường đến từ thu tiền bán hàng, thu hồi các khoản phải thu. Dòng tiền ra thường là chi trả cho nhà cung cấp, chi trả lương nhân viên, trả lãi vay, nộp thuế thu nhập doanh nghiệp. Đây được coi là luồng tiền quan trọng nhất vì nó cho thấy hoạt động kinh doanh cốt lõi có tự tạo ra đủ tiền để duy trì và phát triển hay không. Một dòng tiền từ hoạt động kinh doanh dương và ổn định qua các kỳ là một dấu hiệu rất tích cực.
Luồng tiền từ hoạt động đầu tư (Investing Activities): Liên quan đến việc mua sắm và thanh lý các tài sản dài hạn và các khoản đầu tư khác không thuộc tương đương tiền. Dòng tiền ra bao gồm chi mua sắm nhà xưởng, máy móc thiết bị, chi cho vay, chi đầu tư góp vốn vào đơn vị khác. Dòng tiền vào bao gồm thu từ bán tài sản cố định, thu hồi các khoản cho vay, thu lãi cho vay, cổ tức được chia. Ở các công ty đang trong giai đoạn tăng trưởng, mở rộng, luồng tiền này thường âm do họ chi nhiều tiền để đầu tư vào tài sản mới.
Luồng tiền từ hoạt động tài chính (Financing Activities): Liên quan đến việc thay đổi quy mô và cấu trúc vốn chủ sở hữu và vốn vay của doanh nghiệp. Dòng tiền vào bao gồm thu từ phát hành cổ phiếu, nhận vốn góp của chủ sở hữu, thu từ đi vay (ngắn hạn, dài hạn). Dòng tiền ra bao gồm chi trả nợ gốc vay, chi mua lại cổ phiếu quỹ, chi trả cổ tức cho cổ đông.

Trong ba luồng tiền, dòng tiền từ hoạt động kinh doanh được ví như “mạch máu” nuôi sống doanh nghiệp. Lợi nhuận có thể cho thấy tiềm năng dài hạn, nhưng dòng tiền từ hoạt động kinh doanh mới phản ánh khả năng tồn tại và thanh toán các nghĩa vụ ngắn hạn.

Nếu một công ty liên tục có dòng tiền từ hoạt động kinh doanh âm , điều đó có nghĩa là hoạt động chính của họ không tạo ra đủ tiền mặt. Để bù đắp, họ buộc phải liên tục vay nợ thêm, kêu gọi thêm vốn góp từ chủ sở hữu, hoặc bán bớt tài sản.

Những giải pháp này không thể kéo dài mãi mãi và tiềm ẩn nhiều rủi ro. Một doanh nghiệp thực sự khỏe mạnh cần tạo ra dòng tiền dương ổn định từ hoạt động kinh doanh cốt lõi để có thể trang trải chi phí, trả nợ đúng hạn, tái đầu tư cho tăng trưởng và chia sẻ lợi ích với chủ sở hữu, mà không quá phụ thuộc vào các nguồn tiền từ bên ngoài.

“Soi” nhanh sức khỏe tài chính qua vài chỉ số đơn giản

Sau khi đã làm quen với ba báo cáo chính, bước tiếp theo là sử dụng một số chỉ số tài chính cơ bản. Các chỉ số này giống như những “công cụ chẩn đoán” nhanh, giúp chúng ta “phiên dịch” những con số trong báo cáo tài chính thành những nhận định dễ hiểu hơn về tình hình tài chính của công ty.

Chỉ cần vài phép tính cộng trừ nhân chia đơn giản là có thể thấy được bức tranh sơ bộ về hiệu quả hoạt động, khả năng thanh toán và cấu trúc vốn của doanh nghiệp.

Tỷ suất lợi nhuận gộp): Bán hàng có lãi không?

Công thức: Tỷ suất lợi nhuận gộp được tính bằng cách lấy Lợi nhuận gộp chia cho Doanh thu thuần, rồi nhân với 100%. Các số liệu này đều có sẵn trên Báo cáo Kết Quả Kinh Doanh. Tỷ suất lợi nhuận gộp (%) = (Lợi nhuận gộp / Doanh thu thuần) x 100%

Ý nghĩa: Chỉ số này cho biết với mỗi 100 đồng doanh thu thuần thu về từ việc bán hàng hoặc cung cấp dịch vụ, công ty giữ lại được bao nhiêu đồng lợi nhuận sau khi đã trừ đi chi phí trực tiếp tạo ra sản phẩm/dịch vụ đó (giá vốn hàng bán). Tỷ suất này càng cao càng tốt, thể hiện công ty quản lý giá vốn hiệu quả, có biên lợi nhuận tốt từ hoạt động kinh doanh chính, hoặc có lợi thế cạnh tranh về giá bán sản phẩm.

Ví dụ: Một công ty có Doanh thu thuần 100 triệu đồng và Giá vốn hàng bán là 60 triệu đồng. Lợi nhuận gộp sẽ là 100 – 60 = 40 triệu đồng. Tỷ suất lợi nhuận gộp = (40 triệu / 100 triệu) x 100% = 40%. Điều này có nghĩa là cứ 100 đồng doanh thu, công ty tạo ra 40 đồng lợi nhuận gộp.

Lưu ý: Một tỷ suất lợi nhuận gộp cao hay thấp tự nó chưa nói lên nhiều điều. Điều quan trọng là phải so sánh tỷ suất này với các công ty khác trong cùng ngành (vì mỗi ngành có đặc thù chi phí khác nhau) và theo dõi xu hướng thay đổi của chính công ty đó qua các năm. Nếu tỷ suất lợi nhuận gộp giảm dần, đó có thể là dấu hiệu chi phí đầu vào tăng hoặc áp lực cạnh tranh về giá đang gia tăng.

Vốn Lưu Động Ròng & Tỷ số thanh toán hiện thời: Có đủ trả nợ ngắn hạn?

Công thức: Hai chỉ số này đều đo lường khả năng thanh toán nợ ngắn hạn và lấy số liệu từ Bảng Cân Đối Kế Toán.

Vốn Lưu Động Ròng (NWC) = Tài sản ngắn hạn – Nợ ngắn hạn
Tỷ số thanh toán hiện thời (Current Ratio) = Tài sản ngắn hạn / Nợ ngắn hạn

Ý nghĩa: Cả hai chỉ số này đều nhằm đánh giá xem liệu công ty có đủ tài sản có thể chuyển đổi nhanh thành tiền (Tài sản ngắn hạn) để đáp ứng các nghĩa vụ nợ sắp đến hạn (Nợ ngắn hạn) hay không.

Nếu NWC là một số dương lớn, hoặc Current Ratio lớn hơn 1 (thông thường, tỷ lệ này từ 1.5 đến 2 hoặc cao hơn được xem là an toàn), điều đó cho thấy công ty có khả năng cao đáp ứng được các khoản nợ ngắn hạn.
Ngược lại, nếu NWC âm (Nợ ngắn hạn > Tài sản ngắn hạn) hoặc Current Ratio nhỏ hơn 1, đây là một dấu hiệu cảnh báo rủi ro. Công ty có thể gặp khó khăn trong việc xoay sở tiền để trả các khoản nợ đến hạn, dẫn đến nguy cơ mất khả năng thanh toán.

Ví dụ NWC: Công ty HPG cuối năm 2022 có Tài sản ngắn hạn khoảng 80.5 nghìn tỷ và Nợ ngắn hạn khoảng 62.4 nghìn tỷ. Vậy NWC = 80.5 – 62.4 = 18.1 nghìn tỷ đồng.

Ví dụ Current Ratio: Công ty A có Tài sản ngắn hạn 200.000 USD và Nợ ngắn hạn 150.000 USD. Current Ratio = 200.000 / 150.000 = 1.33.

Lưu ý về chất lượng tài sản: Mặc dù NWC dương hay Current Ratio > 1 là tín hiệu tốt, cần xem xét thêm chất lượng của các khoản mục trong Tài sản ngắn hạn. Các công thức này coi tất cả tài sản ngắn hạn đều có khả năng chuyển đổi thành tiền như nhau.

Tuy nhiên, thực tế không phải vậy. Ví dụ, một lượng lớn Hàng tồn kho có thể bao gồm hàng bán chậm, lỗi thời, khó tiêu thụ. Các khoản Phải thu khách hàng có thể khó đòi hoặc mất nhiều thời gian mới thu hồi được.

Nếu phần lớn Tài sản ngắn hạn của công ty nằm ở những khoản mục kém thanh khoản này, thì khả năng trả nợ thực tế có thể không tốt như con số NWC hay Current Ratio thể hiện.

Do đó, cần xem xét kỹ hơn cơ cấu của Tài sản ngắn hạn (thông tin chi tiết thường có trong Thuyết minh Báo Cáo Tài Chính). Một chỉ số khác là Tỷ số thanh toán nhanh (Quick Ratio), được tính bằng cách loại trừ Hàng tồn kho ra khỏi Tài sản ngắn hạn, sẽ cho cái nhìn thận trọng hơn về khả năng thanh toán ngay lập tức.

Tỷ lệ Nợ/Vốn chủ sở hữu: Dùng vốn vay nhiều hay ít?

Công thức: Tỷ lệ này được tính bằng cách lấy Tổng Nợ phải trả chia cho Tổng Vốn chủ sở hữu. Cả hai số liệu này đều lấy từ Bảng Cân Đối Kế Toán. Tỷ lệ Nợ/Vốn chủ sở hữu (D/E) = Tổng Nợ phải trả / Tổng Vốn chủ sở hữu.

Ý nghĩa: Chỉ số D/E cho biết mức độ mà công ty sử dụng nợ vay (nguồn vốn từ bên ngoài) so với vốn của chính chủ sở hữu để tài trợ cho hoạt động và tài sản của mình. Nó phản ánh cấu trúc vốn và mức độ đòn bẩy tài chính của doanh nghiệp.

D/E cao (ví dụ, lớn hơn 1 hoặc 2, tùy thuộc vào ngành nghề): Cho thấy công ty phụ thuộc nhiều vào vốn vay. Việc sử dụng đòn bẩy tài chính cao có thể khuếch đại lợi nhuận cho chủ sở hữu khi công ty làm ăn tốt, nhưng cũng làm tăng rủi ro tài chính đáng kể. Công ty sẽ phải chịu áp lực trả lãi và gốc vay lớn hơn, dễ bị tổn thương hơn khi tình hình kinh doanh khó khăn hoặc lãi suất tăng.
D/E thấp: Cho thấy công ty có cấu trúc vốn an toàn hơn, ít phụ thuộc vào nợ vay và có khả năng chống chịu tốt hơn trong điều kiện kinh tế bất lợi. Tuy nhiên, việc quá thận trọng với nợ vay cũng có thể khiến công ty bỏ lỡ các cơ hội đầu tư và tăng trưởng nhanh hơn.

Ví dụ: Theo báo cáo tài chính quý 4/2021 của Vinamilk, Tổng nợ phải trả là 15.812 tỷ đồng và Vốn chủ sở hữu là 32.000 tỷ đồng. Vậy D/E = 15.812 / 32.000 ≈ 0.49.

Lưu ý: Không có một tỷ lệ D/E “tốt” chung cho mọi công ty. Mức độ chấp nhận rủi ro và cấu trúc vốn tối ưu rất khác nhau giữa các ngành.

Ví dụ, các ngành thâm dụng vốn như xây dựng, bất động sản, công nghiệp nặng thường có tỷ lệ D/E cao hơn nhiều so với các ngành dịch vụ hay công nghệ.

Do đó, điều quan trọng là phải so sánh tỷ lệ D/E của một công ty với mức trung bình của ngành và với các đối thủ cạnh tranh trực tiếp để có đánh giá chính xác hơn.

Checklist 5 bước đọc báo cáo tài chính cho người mới

Khi mới bắt đầu, việc đối mặt với một bộ báo cáo tài chính dày đặc các con số và thuật ngữ có thể khiến bạn cảm thấy “ngợp”. Đừng lo lắng! Quy trình 5 bước đơn giản sau đây, được điều chỉnh từ hướng dẫn, sẽ giúp bạn tiếp cận báo cáo tài chính một cách có hệ thống và hiệu quả hơn:

Bước 1: Xem Ý kiến của Kiểm toán viên

Tìm ở đâu: Phần này thường nằm ở những trang đầu tiên của bộ báo cáo tài chính đầy đủ (bản có kiểm toán).

Tại sao quan trọng: Đây là đánh giá của một công ty kiểm toán độc lập về việc liệu các số liệu trình bày trong báo cáo tài chính có trung thực, hợp lý và tuân thủ các chuẩn mực kế toán hay không. Ý kiến này giống như “con dấu đảm bảo” về độ tin cậy của thông tin.

Các loại ý kiến cần chú ý:

Chấp nhận toàn phần: Đây là ý kiến tốt nhất, có nghĩa là kiểm toán viên không tìm thấy sai sót trọng yếu nào và tin rằng báo cáo tài chính phản ánh đúng tình hình tài chính của công ty. Bạn có thể yên tâm hơn khi sử dụng thông tin này.

Ngoại trừ: Kiểm toán viên đồng ý với hầu hết thông tin nhưng có một vài vấn đề cụ thể không đồng ý hoặc không đủ bằng chứng để xác nhận. Cần đọc kỹ phần “cơ sở của ý kiến ngoại trừ” để hiểu rõ vấn đề đó là gì và mức độ ảnh hưởng của nó.

Từ chối đưa ra ý kiến hoặc Ý kiến trái ngược: Đây là những ý kiến rất xấu. “Từ chối” nghĩa là kiểm toán viên không thể thu thập đủ bằng chứng để đưa ra kết luận. “Trái ngược” nghĩa là kiểm toán viên khẳng định báo cáo tài chính có sai sót trọng yếu, không phản ánh trung thực.

Nếu gặp hai loại ý kiến này, bạn nên cực kỳ cẩn trọng và tốt nhất là tránh đầu tư vào công ty đó.

Bước 2: Lướt nhanh Bảng Cân Đối Kế Toán

Nhìn tổng quan: So sánh tổng Tài sản, tổng Nợ phải trả và tổng Vốn chủ sở hữu của kỳ này so với kỳ trước (ví dụ: cuối năm nay so với cuối năm trước) để xem quy mô công ty thay đổi thế nào.

Tập trung vào các khoản mục lớn: Xác định những khoản mục chiếm tỷ trọng lớn nhất trong Tài sản (Tiền mặt, Hàng tồn kho, Phải thu khách hàng, Tài sản cố định?) và Nguồn vốn (Vay ngắn hạn, Vay dài hạn, Phải trả người bán, Vốn chủ sở hữu?). Sự thay đổi lớn ở các khoản mục này thường ẩn chứa những câu chuyện quan trọng.

Tính nhẩm vài chỉ số: Thử tính nhanh tỷ lệ Nợ/Vốn chủ sở hữu và Tỷ số thanh toán hiện thời để có cảm nhận ban đầu về cấu trúc vốn và khả năng thanh toán ngắn hạn của công ty.

Bước 3: Đọc Báo cáo Kết Quả Kinh Doanh

Xem xu hướng: So sánh Doanh thu thuần, Lợi nhuận gộp và Lợi nhuận sau thuế của kỳ này với các kỳ trước (quý trước, năm trước). Chúng đang tăng trưởng, ổn định hay sụt giảm? Xu hướng là yếu tố quan trọng hơn con số của một kỳ đơn lẻ.

Kiểm tra biên lợi nhuận: Tính Tỷ suất lợi nhuận gộp. Nó có cải thiện so với kỳ trước không? So với các công ty cùng ngành thì cao hay thấp?.

Chú ý chi phí: Xem xét các khoản chi phí lớn như Giá vốn hàng bán, Chi phí bán hàng, Chi phí quản lý doanh nghiệp. Chúng có tăng nhanh hơn tốc độ tăng doanh thu không? Có khoản chi phí nào tăng đột biến bất thường không?.

Bước 4: Kiểm tra Báo cáo Lưu Chuyển Tiền Tệ

Quan trọng nhất – Dòng tiền kinh doanh: Tìm đến mục “Lưu chuyển tiền thuần từ hoạt động kinh doanh”. Con số này là âm hay dương? Nó có ổn định qua các kỳ không?. Dòng tiền kinh doanh liên tục âm là một dấu hiệu đáng báo động, ngay cả khi công ty báo lãi trên BCKQKD.

Công ty dùng tiền vào việc gì?: Nhìn vào “Lưu chuyển tiền thuần từ hoạt động đầu tư” và “Lưu chuyển tiền thuần từ hoạt động tài chính”. Công ty đang chi nhiều tiền để mua sắm tài sản mới (đầu tư âm)? Hay đang bán bớt tài sản (đầu tư dương)? Công ty đang vay thêm nợ hay trả bớt nợ gốc (tài chính dương/âm)? Có chi tiền trả cổ tức cho cổ đông không (tài chính âm)?.

So sánh Lợi nhuận và Tiền mặt: Đối chiếu con số Lợi nhuận sau thuế trên BCKQKD với Lưu chuyển tiền thuần từ hoạt động kinh doanh trên BCLCTT. Chúng có chênh lệch nhiều không? Nếu có, nguyên nhân chính là gì (thường liên quan đến sự thay đổi trong các khoản phải thu, phải trả, hàng tồn kho, và chi phí khấu hao)?.

Bước 5: Đừng bỏ qua Thuyết minh Báo cáo tài chính

Mục đích: Đây là phần không thể thiếu của báo cáo tài chính, cung cấp các giải trình chi tiết hơn về những con số và thông tin đã trình bày trong BCĐKT, BCKQKD và BCLCTT. Nó cũng nêu rõ các chính sách kế toán quan trọng mà công ty đã áp dụng.

Nội dung quan trọng: Mặc dù khá dài và chi tiết, Thuyết minh chứa đựng nhiều thông tin giá trị như: chi tiết về các khoản nợ vay (lãi suất, thời hạn), cơ cấu tài sản cố định, cách tính khấu hao, chi tiết các khoản phải thu/phải trả lớn, thông tin về các giao dịch với các bên liên quan (công ty mẹ, công ty con, lãnh đạo chủ chốt), các sự kiện phát sinh sau ngày kết thúc kỳ kế toán, và các rủi ro tài chính tiềm ẩn mà công ty đang đối mặt.

Cách tiếp cận cho người mới: Bạn không cần phải đọc hết Thuyết minh ngay từ đầu. Tuy nhiên, hãy biết rằng nó tồn tại và là nơi để tìm kiếm câu trả lời chi tiết khi bạn có thắc mắc về một con số hay một khoản mục nào đó trên ba báo cáo chính. Khi đã quen thuộc hơn, việc đọc kỹ Thuyết minh sẽ giúp bạn hiểu sâu sắc hơn về tình hình tài chính của công ty.

Việc đọc và hiểu báo cáo tài chính là một kỹ năng cần thời gian và thực hành để thành thạo. Đừng nản lòng nếu ban đầu bạn cảm thấy khó khăn. Checklist 5 bước này cung cấp một lộ trình để bắt đầu. Hãy bắt đầu từ việc nắm bắt bức tranh tổng thể qua các báo cáo chính và chỉ số cơ bản.

Sau đó, khi đã quen thuộc hơn, bạn có thể dần đi sâu vào các chi tiết trong Thuyết minh và áp dụng các phương pháp phân tích phức tạp hơn. Điều quan trọng là bắt đầu, thực hành thường xuyên với báo cáo tài chính của các công ty khác nhau ( – phần thực hành), và không ngừng học hỏi.

Việc so sánh số liệu giữa các kỳ và so sánh với các công ty cùng ngành sẽ giúp bạn xây dựng sự hiểu biết sâu sắc và đưa ra những nhận định ngày càng chính xác hơn.

Kết Luận

Việc đọc hiểu Báo cáo tài chính có thể ví như học một ngôn ngữ mới – ngôn ngữ của kinh doanh. Ban đầu có thể có chút bỡ ngỡ với những thuật ngữ và con số, nhưng đừng để điều đó làm bạn nản lòng. Như chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu, báo cáo tài chính là một công cụ vô cùng hữu ích, cung cấp cái nhìn sâu sắc và đáng tin cậy về “sức khỏe” tài chính của một doanh nghiệp.

Nắm vững kỹ năng này không chỉ giúp các nhà đầu tư đưa ra quyết định sáng suốt hơn, giảm thiểu rủi ro và tối ưu hóa lợi nhuận , mà còn giúp các chủ doanh nghiệp quản lý hiệu quả hơn, đưa công ty phát triển bền vững. Nó là nền tảng để hiểu rõ hơn về thế giới kinh doanh phức tạp xung quanh chúng ta.

Hướng dẫn này chỉ là bước khởi đầu trên hành trình khám phá báo cáo tài chính. Chìa khóa để thành thạo nằm ở việc thực hành liên tục và không ngừng học hỏi. Hãy bắt đầu với những công ty bạn quan tâm, áp dụng quy trình 5 bước, tính toán thử các chỉ số cơ bản, và quan sát sự thay đổi qua thời gian. Dần dần, những con số sẽ không còn khô khan mà trở nên biết nói, kể cho bạn nghe câu chuyện về hoạt động, hiệu quả và tiềm năng của mỗi doanh nghiệp.

Chúc bạn tự tin và thành công trên con đường tìm hiểu và giải mã thế giới tài chính doanh nghiệp!

Bài viết liên quan: